Không chỉ có cần số, xe tải có thêm 2 công tắc để điều khiển hộp số tới 18 cấp.
Vì những yêu cầu về tiết kiệm nhiên liệu cũng như đảm bảo sức kéo cho trọng lượng xe và hàng hóa rất lớn, các xe tải siêu trường, siêu trọng phải tích hợp hộp số sàn. Nhưng hộp số sàn trên xe tải không giống như xe con với chỉ 5-6 cấp. Hộp số trên xe tải thường có khoảng 18 cấp, với cơ cấu sang số phức tạp hơn.
Nếu không phải là một tài xế xe tải, lái xe con cũng có thể ứng biến nếu chẳng may rơi vào trường hợp cần lái xe tải, theo những kiến thức cơ bản dưới đây mà wikihow tổng hợp.
Phần 1: Hiểu về cần số
1. Cần số xe tải khác gì cần số xe con
Về tổng quan kiểu tạo rãnh và chiều di chuyển của cần số xe tải tương tự như cần số sàn trên xe con, nhưng phức tạp hơn. Kiểu thiết kế có thể coi là loại hộp số sàn 5 cấp, nhưng ở mỗi vị trí lại có 4 tỷ số truyền khác nhau như trên hình vẽ, do đó tổng số lên tới 18 cấp.
Cần số có thêm 2 công tắc điều khiển số dẫn động khí nén. Thứ nhất nút A là công tắc dải số, nút B là chuyển đổi dải tỷ số thấp hoặc cao high/low ở mỗi cấp số. Ngón trỏ điều khiển công tắc dải số, còn ngón cái điều khiển công tắc chuyển đổi high/low.
2. Quy định các số
Thông thường trên cần số sẽ có hình vẽ quy định cụ thể cho tài xế dễ nhận biết. Số high và low phân biệt nhau bởi màu sắc khác nhau, và số lùi ký hiệu bằng chữ R.
Các số 1 đến 4 thao tác đơn giản như xe con, nhưng sau đó để vào số 5, tài xế phải đẩy cần số về vị trí số 1 và lặp lại như trên. Vị trí trùng nhau giữa 1-5, 2-6, 3-7 và 4-8.
Cần nhớ, ở mỗi vị trí cần số, lại có tới 4 tốc độ khác nhau, nhưng mỗi lần chỉ sử dụng 2. Ví dụ khi vào 1, thì ở vị trí đó tài xế có thể điều chỉnh 1H và 1L, tương tự khi cần số xác định ở vị trí đó nhưng đang là cấp số 5, thì sẽ điều chỉnh cho 5H và 5L.
3. Thực hành
Để có thể thành thạo, nhớ vị trí từng số để di chuyển mà không cần dán mắt nhìn, tài xế cần thực hành nhiều lần khi xe đang đứng yên, tắt máy. Ngoài việc nhớ vị trí cần số, còn phải tập luyện để sử dụng ngón trỏ và ngón cái điều khiển công tắc số và dải tỷ số thấp/cao một cách thành thạo.
Phần 2: Các bước cụ thể
1. Khởi động xe
Đạp lút côn như trên xe con số sàn thông thường. Chuyển cần số về Lo-L bằng cách đẩy cần số về vị trí Lo theo kiểu sang trái, gạt xuống. Lúc này đồng thời kiểm tra công tắc A để chắc chắn đang ở vị trí số thấp (gạt xuống) và nút B cũng ở L và sẵn sàng khởi động xe.
2. Đạp chân ga và từ từ nhả côn
Với xe tải có tới 18 cấp số, nên khi cần số ở vị trí Lo-L, nhả côn từ từ, xe sẽ di chuyển với tốc độ khoảng 16 km/h. Khi xe đã chạy, sẵn sàng để vào số Lo-H.
Để chuyển sang Lo-H, đơn giản bằng cách đạp côn (không cần lút sàn), dùng ngón cái đưa công tắc B tới vị trí High.
3. Vào số 1
Khi xe đang lăn bánh ở vị trí Lo-H, sẵn sàng vào số 1. Đạp côn (không lút sàn), trả nút B về vị trí L, sau đó đẩy cần số về số N (mo), nhả côn. Đạp côn lần nữa (lút sàn) và đưa cần số về vị trí 1, nhả côn, hoàn thành công đoạn vào số 1-L.
Cách làm này được gọi là đạp đúp côn, và cần thực hiện tuần tự, không thể đạp côn một lần bởi thực tế là hai lần sang số. Lần một sang từ H về L, lần hai từ N lên 1.
4. Tiếp tục cho một nửa dãy số
Sau khi vào số 1-L thành công, lại đạp côn đẩy công tắc B để lên 1-H. Các số tiếp theo tuần tự 2-L, 2-H, 3-L, 3-H, 4-L và 4-H.
5. Sang số 5
Khi cảm thấy xe đủ tốc độ để sang số 5 là khi cần kết hợp cần số và cả 2 công tắc. Sau khi đang từ 4-H, đạp côn chuyển công tắc B về L, sau đó đẩy cần số về N. Lúc này ngón trỏ phải chuyển công tắc A lên vị trí High (số cao), sau đó đẩy cần số vào vị trí của số 1 như ban đầu, nhưng bây giờ xe sẽ hiểu là tài xế muốn vào số 5. Hoàn thành công đoạn vào số 5-L.
6. Tiếp tục
Quy tắc để tiếp tục tăng từ 5-L lên 5-H và các cấp số cao hơn 6, 7, 8 tương tự như dãy thấp từ 1-4.
Phần 3: Nhận biết khi nào cần chuyển số
1. Sử dụng màu sắc trên bảng đồng hồ
Hầu hết các bảng đồng hồ trên xe đều có màu, với vòng tua lý tưởng để sang số là 1.500 vòng/phút, với màu hiển thị là xanh lá. Nếu để xe vượt lên khoảng 1.700-2.100 vòng/phút thì cần sang số ngay, trừ trường hợp xe đang chạy xuống dốc, cần sử dụng phanh động cơ. Đây là vùng màu vàng. Nếu ở khoảng trên dải vòng tua này là màu đỏ.
Nếu xe đang ở từ 1.200 vòng/phút trở xuống mà vào số, động cơ sẽ giật cục thậm chí chết máy.
2. Một số điều kiện
Thường sau khi đã trở nên quen thuộc với hộp số sàn, tài xế sẽ có cảm nhận khi nào cần vào số cho hợp lý. Tuy nhiên những quy tắc chung vẫn cần lưu ý.
- Nếu đang chạy ở 80 km/h trở lên, nên đưa tới số cao nhất.
- Để số 5 hoặc 6 khi cua trong điều kiện đường đô thị.
3. Về số khi chạy chậm
Để đảm bảo xe chạy trơn tru ở mọi tốc độ, cần về số khi nào giảm tốc độ. Để về số mượt mà, nên cho vòng tua máy lên 1.400-1.600 vòng/phút, rồi chuyển cần số về vị trí phù hợp với tốc độ lăn bánh.